Wiśniowski Jarmark Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych – lokalna tradycja
w działaniu

dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących
z Funduszu Promocji Kultury, program „Kultura ludowa i tradycyjna” 2018

http://wisniowskijarmark.gokis-wisniowa.pl/

Dwuletni (2018-2019) projekt badawczo-animacyjny zainicjowany został wspólnie przez przedstawicieli lokalnej społeczności i wybranych badaczy. Organizatorem jest Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Wiśniowej a głównym partnerem projektu Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie. Ponadto partnerami są Gmina Wiśniowa, Gminna Biblioteka Publiczna im. Janiny Czaja w Wiśniowej oraz Fundacja Sztuki, Przygody
i Przyjemności ARTS z Myślenic. Wbrew nazwie, która sugerować może popularne dziś jednorazowe i jednowymiarowe przedsięwzięcia eventowe składa się z wielu konsekwentnie ze sobą połączonych działań – jasno zdefiniowanych, zaplanowanych i połączonych ze sobą etapów. To projekt wielowymiarowy i przede wszystkim otwarty (forma włączająca, aktywizująca). Ukierunkowany jest na wypełnienie znaczących luk w zakresie inwentaryzacji, dokumentacji, ochrony, interpretacji i popularyzacji wybranego – przez samych mieszkańców – aspektu różnorodnego, pogranicznego dziedzictwa kulturowego Gminy Wiśniowa (powiat myślenicki, województwo małopolskie), która zlokalizowana jest na styku trzech regionów etnograficznych: część południową za pasmem Lubomira i Łysiny zamieszkują górale zagórzańscy i Kliszczacy, część wschodnią i południowo-wschodnią Lachy Limanowskie a część zachodnią i północną (największy obszar) Krakowiacy Zachodni.

Głównym celem projektu jest zbadanie współczesnych znaczeń, funkcji i przemian profesji: rzemiosł, rękodzieła, lokalnego wytwórstwa, przetwórstwa oraz wszelkiej twórczości i produkcji gminnej – uchodzących wśród tamtejszej społeczności jako aktywności tradycyjne – w szerszym kontekście społeczno-kulturowym. Jednym z nich jest kontekst popularnych dziś działań na rzecz umacniania tożsamości lokalnej oraz prób budowania wspólnotowości wokół rodzimych tradycji (ich roli w życiu kulturowym: społecznym, religijnym, kulturalnym i ekonomicznym mieszkańców). Inicjatorzy i wykonawcy projektu wychodzą z założenia, że profesje te odegrały i nadal odgrywają ważną rolę w życiu mieszkańców gminy.

Czy jednak te tradycyjne praktyki wytwórcze/wykonawcze – co niezwykle istotne zidentyfikowane bezpośrednio przez samych przedstawicieli lokalnej społeczności jako znacząca część ich spuścizny – traktowane są przez nią również jako współczesny potencjał prorozwojowy (kulturotwórczy, społeczny, turystyczny etc.) mogący przyczynić się do rozpoznania oraz wykorzystania konkretnych zasobów niematerialnego i materialnego dziedzictwa gminy? Takie aktywistyczne podejście wpisuje się w założenia Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, według której dziedzictwem tym są różnorodne znaczące praktyki kulturowe realizowane przez członków danej wspólnoty w określonej przestrzeni kulturowej i w określonym kontekście kulturowym z użyciem związanych z nimi określonych artefaktów, z którymi członkowie tej wspólnoty nadal się utożsamiają (tj. czują się ich spadkobiercami i kontynuatorami). Tradycyjne profesje odwołują się bezpośrednio do dziedziny/domeny nazwanej w konwencji jako umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym.

Istotnym elementem projektu jest próba zbadania jak w pamięci lokalnej społeczności gminy funkcjonują tytułowe jarmarki, które (według ksiąg parafialnych) odbywały się na tych terenach od ok. XVII wieku, oraz jaki mają one związek z tradycyjnymi profesjami współcześnie. Jednym z zamierzeń lokalnych inicjatorów projektu jest bowiem próba ich reaktywacji (idea: cykliczne wielowymiarowe wydarzenie aktywizujące i integrujące różne grupy twórców i odbiorców zorientowane w pierwszej kolejności na społeczność miejscową). Ten rodzaj praktyki poza tym, że odzwierciedla w działaniu następną ważną profesję jaką jest handel i kupiectwo – szczególnie we współczesnej formie – wpisuje się jednocześnie
w dziedzinę/domenę, która we wspomnianej konwencji nosi nazwę zwyczaje, rytuały
i obrzędy świąteczne. Ponadto projekt ma jeszcze jedno ambitne zadanie, które wypływa
z powyższego zagadnienia. Ma na celu zbadać i przybliżyć jak w świadomości współczesnych mieszkańców rysują się wielokulturowe aspekty dziedzictwa rzemieślniczo-rękodzielniczego tamtejszych pogranicznych terenów, które ukształtowało się m.in. poprzez obecność na nich społeczności żydowskiej trudniącej się głównie handlem. Tym samym badania prowadzone w gminie poza studiami nad dziedzictwem wpisują się w równie popularny dziś nurt badań nad pamięcią społeczno-kulturową: regionalną, lokalną.

Multimedialny materiał pozyskany i opracowany przez zespół badawczo-dokumentacyjny z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz pracowników Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Wiśniowej przy aktywnym współudziale lokalnej społeczności podczas etnograficznych badań terenowych upowszechniony zostanie
w atrakcyjnej formie odpowiadającej współczesnym kontekstom kulturowym zróżnicowanych odbiorców:

  • problemowej, ilustrowanej tematycznej monografii (forma drukowana i elektroniczna), która z założenia nie będzie tzw. klasyczną monografią gminy X – ani historyczną, ani etnograficzną; nie będzie też miała formy encyklopedii gminnych twórców ludowych, chociaż zawarte w niej będą sylwetki respondentów. Zadaniem publikacji jest bowiem przede wszystkim przedstawienie i interpretacja jednego konkretnego wymiaru dziedzictwa tamtejszego regionu – szeroko pojętych tradycyjnych profesji – w działaniu;
  • internetowej interaktywnej mapy tradycyjnych profesji: rzemiosł, rękodzieła, lokalnych produktów i ich twórców (charakter crowdsourcingowy – mieszkańcy gminy na bieżąco sami będą mogli rozbudowywać bazę): http://wisniowskijarmark.gokis-wisniowa.pl/;
  • wystawy prezentującej stare fotografie mieszkańców przedstawiające tytułowe tradycje rzemieślnicze, rękodzielnicze, wytwórcze i przetwórcze oraz dawne lokalne jarmarki w działaniu, a także współczesne portrety ich narratorów tj. twórców, rzemieślników, rękodzielników, wśród których prowadzone były badania terenowe – po zakończeniu projektu wystawa dostępna będzie również w formie wirtualnej na stronie projektu;
  • tematycznych filmów stworzonych przez absolwentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, specjalność: sztuka nowych mediów), które pełnić będą rolę nie tylko dokumentacji całego przedsięwzięcia ale również formę profesjonalnych materiałów promujących Gminę Wiśniowa;
  • multimedialnego, wirtualnego i „tradycyjnego” (w postaci kart inwentarzowych) katalogu gorsetów z terenu gminy (będących własnością lokalnych mieszkańców
    i instytucji) – wyniku inwentaryzacji przeprowadzonej w trakcie projektu z inicjatywy lokalnych regionalistów i twórców (teren gminy to nadal sprawnie funkcjonujące „zagłębie” hafciarstwa i krawiectwa strojów ludowych/regionalnych);
  • konferencji/debat oraz animacyjnych spotkań praktyków i teoretyków;
  • tematycznych widowisk współtworzonych przez różne pokolenia mieszkańców działających w lokalnym ruchu artystycznym, folklorystycznym;
  • wieńczącego projekt jarmarku, który w swoim zamierzeniu bazować będzie na wspomnianych dawnych, cyklicznych jarmarkach wiśniowskich (współtworzonego
    w różnym wymiarze i charakterze przez mieszkańców a przede wszystkim przez wszystkich zidentyfikowanych w trakcie projektu przedstawicieli tradycyjnych profesji: rzemieślników, wytwórców, przetwórców, rękodzielników, twórców, artystów etc).

Projekt dofinansowany został ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, program „Kultura ludowa
i tradycyjna” oraz ze środków Gminy Wiśniowa. Patronat naukowy nad projektem sprawuje Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Ponadto patronat merytoryczny sprawuje Narodowy Instytut Dziedzictwa, Stowarzyszenie Twórców Ludowych oraz Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ. Projekt swoim patronatem honorowym objął także Marszałek Województwa Małopolskiego oraz Starosta Powiatu Myślenickiego. Wśród patronatów medialnych należy wymienić Pismo Folkowe oraz portal Kultura Ludowa.pl.

Koordynator naukowo-merytoryczny projektu: dr Joanna Dziadowiec-Greganić, adiunkt
w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, przewodnicząca ds. akademickich
i badawczych sekcji młodych Międzynarodowej Organizacji Sztuki Ludowej IOV World – organizacji konsultacyjnej UNESCO i ECOSOC

Koordynator organizacyjny projektu: Agnieszka Dudek, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Wiśniowej. Więcej informacji o projekcie znajdą Państwo na stronie projektu: http://wisniowskijarmark.gokis-wisniowa.pl/.

 

Autor tekstu: dr Joanna Dziadowiec-Greganić

Fot. Anahita Rezaei